Abba - Yahudilerin dilinde ‘Babacığım’, Baba için yakınlık ve sevgi gösteren bir söz. Sade İsa’ya iman edenler Allaha öyle konuşabilirler.

Mar 14:36 * Rom. 8:15 * Gal 4:6

akrep - ‘skorpion’

Allahevi - Allah Musa’ya buyurmuştu, bir tapma sistemi olarak, çölde kendisine bir ev yapsın. Avluya girerken bakırdan yapılma kurbanyeri vardı. Hayvanların etleri orada yakılırdı. Asıl Allahevinin önünde kocaman bir kazan su dururdu. Allah görevlileri orada yıkanırdılar. Avlunun içinde iki bölümlük bir çadır (‘palatka’) vardı. Öndeki parçasına ‘Kutsal yer’ denilirdi. Orada bir masanın üstünde her gün tazelenen oniki tane pide dururdu. Onun karşısında yedi kollu bir kandillik. Oradaki ışık hiç sönmezdi. ‘Kutsal yer’i ve ‘en kutsal yer’i ayırmak için bir perde bulunurdu. Onun önünde tütsü yakmak için altın bir kurbanyeri vardı. ‘En kutsal yer’in içi bütün karanlık idi. Orada sade bir eşya dururdu: anlaşma sandığı. O, Allahın kral iskemlesinin bir sembolu idi. Onun altın kapağına, Allahın baş görevlisi senede sade bir defa girip günah kurbanının kanını serperdi. (İbr 9:1-5). Bütün bu sistem kocaman bir ders idi. Allah, halkına göstermek istedi ki, kendisi nasıldır ve nasıl ona yaklaşsınlar.

Musa’dan yakın 500 sene sonra, kral Süleyman bu gezici çadırın yerine Allaha Yeruşalim kasabasında taştan kocaman bir ev kaldırdı. Ne var ki, o gene 400 sene sonra (İsa’dan önce 587 senesinde) Babil kralı tarafından yıkıldı. 70 sene sonra, Zerubbabel zamanında, ondan daha küçük bir Allahevi yeniden kaldırıldı. İsa’nın zamanına gelince, kral Hirodes onu kökten yeni yaptı ve en sonunda Süleyman’ınkinden daha gösterişli oldu. (İsa’nın doğumundan 9 sene sonra tamamlandı, ama bazı restore işleri 64 senesine kadar devam etti). İsa’dan sonra 70 senesinde de, Romalı general Titus Yeruşalim kasabasını ele geçirip Allahevini yerle bir etti; bugüne kadar kimse de onu bir daha kaldırmadı.

Rab İsa bu olayı önceden bildirdi (Mat 24:1-3). Hatta, daha önce bile kendi dirilişini gösterek dedi ki: “Bu Allahevini yıkın, ben onu üç günde yeniden kaldıracam” (Yuh 2:19-22). Bir sözde diyor ki, “Gördüğünüz bu Allahevi boştur. Allahın aslında oturduğu yer benim”. Bugün artık taştan yapılmış bir Allahevi ya da tapma yeri yoktur.

Başka bir anlamda, Allahevi bütün Mesih imanlıları (Efe 2:21 * 1.Pet 2:5), bir yerdeki topluluğu (1.Kor 3:17 * 2.Kor 6:16 * 1.Tim 3:15) ve imanlının bedeni (1.Kor 6:19-20) olarak geçiyor.

Allahevinin güdücüsü, Allahın başgörevlisi - Musa’nın kanununa göre tapma sisteminin üzerine görevli adamın saygısı çok büyüktü. Çünkü o, Allahın önünde halkının yer­ine geçerdi. Onun eliyle halkın günahları af ettirilirdi. Onların görevi ömür boyu sürerdi. Fakat Romalılar devleti ele geçirince, sık sık Allahevinin güdücülerini değiş­tirirdiler. Onun için birden fazla güdücülerden için okuyoruz. O görev artık daha fazla bir politik görev olmuştu. Asıl ve yeni anlamda, İsa Mesih yeni, ruhsal Allahevinin başgörevlisidir.

Mat 8:4 26:3,57-65 * Mar 14:53-67 * Luka 10:31 * Yuh 11:49-52 18:12-27 * Ap. İşl. 4:6 5:17-42 9:1-2 23:1-5 * İbr 2:17 3:1 4:14-15 5:1-10 6:20 - 8:4 9:7,11,25 10:11,21 13:11 * 1.Pet 2:5,9

Allahsız milletler - Grekçede sade ‘milletler’ yazıyor. Yahudiler Allahın seçtiği halk oldukları için zamanla unuttular ki, bu seçilmek sade Allahın merhametinden geldi ve başka milletleri hor görmeye başladılar. Mesela: kendi millet­inden olmayan bir kişi ile oturup yemek yemek (Ap. İşl. 11:3), hatta onun evine girmek bile (Yuh 18:28) çok ayıp bir şey sayılırdı. Yabancı devletlerden kendi topraklarına dönerken, Yahudiler ayaklarınındaki tozlarını silkerdiler (Mat 10:14).

Mat 4:15 5:47 6:7,32 10:5,18 12:21 20:19,25 * Mar 10:33,42 * Luka 2:32 12:50 18:32 22:25 * Ap. İşl. 4:27 9:15 10:45 11:1,18 13:46-48 14:27 15:1-31 21:11,19,21 22:21 26:17-24 28:28 * 1.Kor 12:2 * Efe 4:17 * 1.Pet 2:12 4:3 * Esin 11:2

Allahın evlatları - Eski Ahit’te, bütün İsrail halkı Allaha bir evlat, hatta Onun ilk doğan evladı gibi idi. (Çık 4:22). Yeni Ahit’te, İsa Mesih imanlıya yeni bir yol açıyor: artık herkes tek tek Allahın evladı olabilir. İsa Mesih, kendi tabiyatından Allahın evladı, Onun Oludur. İmanlılar gene, evlatlıa alınıyor.

Mat 5:9 * Luka 20:36 * Yuh 1:12 11:52 * Rom 8:14-23 9:4,8 * Gal 3:26 4:4-7 * Efe 1:5 * Fil 2:15 * 1.Yuh 2:29 3:1-2,9-10 4:7 5:1-4,18

Allahın krallığı - başka ad: ‘göklerin egemenliği’, ‘Tanrının egemenliği’. ‘Allahın melekutu’ - Dünyayı yaratan Allah olduğu için, onun asıl kralı kendisidir. Fakat Şeytan insanları aldattırıp, Allaha karşı baş kaldırttırmıştır. Artık bu dünyanın efendisi ve egemeni odur (Yuh 12:31 16:11 * 2.Kor 4:4 “bu dünyanın tanrısı”). Ama İsa Mesih’in en baştaki haberi şuydu: “Tövbe edin, çünkü Allahın krallığı yakınladı”. Allah artık kalkıp başkaldıran dünyanın içinde gene kendi krallığını kuracaktır. Kim İsa Mesih’te ise, o krallığına giriyor. İsa Mesih kişilerin yüreklerinde kral oldu mu, krallık o kişinin içindedir (Luka 17:21).

Mat 3:1-2 4:17,23 5:2-3,10,19-20 6:33 7:21 8:11-12 10:7 11:11-12 12:28 13:1-52 18:1-4 19:24 21:31,43 23:13-14 * Mar 1:15 9:1 10:14-25 * Luka 6:20 7:28 9:27,62 10:9-11 11:20 12:31-32 13:28-30 16:16 17:20-37 18:16-30 19:11:27 21:31 22:16-17,29-30 23:42 * Yuh 3:3-5 18:36 * Ap.İşl. 1:6-8 8:12 14:21-22 * Rom 14:17 * 1.Kor 4:20 6:9-10 * Efe 5:5 * Kol 1:13 * 2.Sel 1:5 * 2.Tim 4:1,18 * İbr 12:28 * Yak 2:5 * 2.Pet 1:11 * Esin 12:10

Allahın Oğlu - Allahın kendisi, ‘Baba’ ve ‘Kutsal Ruh’un yanında Allahın ikinci sıfatı. Allah Ruh’tur ve aynı o ruh Meryem’in üzerine geldi, onda İsa Mesih’in bedenini meydana getirdi (Luka 1:35). Allahın Ruhu, İsa Mesihin içinde oturduğu için Ona Allahın Oğlu deniliyor.

Mat 3:17 4:3-7 8:29 14:33 17:5 26:63-64 27:39-43,54 * Mar 1:1,11 9:7 15:39 * Luka 1:35 3:21-22 4:3-4,9 4:41 8:28 9:35 22:70 * Yuh 1:34,49 3:16-18 5:18-27 10:36 11:4,27 19:7 20:31 * Ap.İşl. 9:20 * Rom 1:2-4 * 2.Kor 1:19 * İbr 4:14 5:5-8 6:4-6 7:3 10:29 * 1.Yuh 1:3 3:8 4:14-15 5:5-20

Allahın seçmesi - Rab, bütün insanların içinden kimi kişileri seçti, İsa Mesih’in yaptığı işine dayanarak kurtulsunlar diye. Ama biz Onun seçmesinin sebebini bilemiyoruz, sade onun rezultatını görüyoruz. Bize düşüyor, iman etmek ve dayanmak.

Mat 12:17-18 22:14 24:22-24,31 * Mar 3:13-19 13:20-27 * Luka 9:35 18:7 * Yuh 15:16-19 Ap.İşl. 1:24-25 9:15 13:1-2,17-18 15:7 22:14 * Rom 8:33 9:10-29 11:4-7,28 * 1.Kor 1:26-29 * Gal 1:15-16 * Efe 1:4-14 * 1.Sel 1:4-5 * 2.Sel 2:13 * 1.Tim 5:21 * 2.Tim 2:10 * Tit 1:1 * Yak 2:5 * 1.Pet 1:2,20 2:9-10 * 2.Pet 2:10 * Esin 17:14

Allahın sözü - bakınız: ‘söz’

alfa - Grekçe alfabenin (azbuka) birinci harfı (bukva)

anlaşma - başka ad: antlaşma, ahit. Kitabı-Mukaddes’in çok önemli bir teması, Allahın insanlarla bir anlaşma (‘dogovor’, ‘çayaet’) yapmasıdır. Allah en başta Nuh’la bir anlaşma yaptı, onu kurtaracak diye (Yar 6:18 9:9-17). Daha sonra İbrahim’le (Yar 15:18-21 17:1-21) daha büyük bir anlaşma yaptı, ona Filistin topraklarını verecek diye. İsa’dan 1400 sene önce, Allah Musa’nın eliyle bütün İsrail halkıyla bir anlaşma yaptı (Çıkış 19:3-6), onları bütün halklardan seçecek diye. O anlaşmanın şartları on buyruk olarak taşların üzerine yazılmıştı. Ondan 700 sene sonra, Allah bir daha söz verdi, yeni ve farklı bir anlaşma yapacak (Yer 31:31-34). Artık Allahın kanunu taşların üzerinde değil, ama insanların yüreklerinde yazılı olacak. Bu yeni anlaşmayı Rab İsa gerçekleşti. Onun getirdiği kurtuluş sebep oluyor, Allahın Ruhu imanlının içinde otursun, ve Allahın kanunu onun yüreğinde yazılsın. İsa Mesih, Rabbin sofrasını buyururken, bu sözün yerine geldiğini söylüyor (Mat 26:26-28).

Ayrıca, ‘Eski Ahit’ ve ‘Yeni Ahit’ sözleri, İsa’dan önceki (Musa’nın kanunu, peygamberlerin yazıları ve mezmurlar) ve İsa’dan sonraki (İncil) kutsal kitaplar için kullanılıyor.

Mat 26:28 * Mar 14:24 * Luka 1:72 22:20 * Ap. İşl. 3:25 7:8 * 1.Kor 11:23-25 * 2.Kor 3:6-11 * Gal 3:15-17 * Efe 2:12 * İbr 7:22 8:1-13 9:1-22 10:16 12:18-24 13:20

anlaşma sandığı - bakınız: ‘sandık’ ve ‘Allahevi’

apostol - Grekçe olarak ‘apo-stolos’ (‘gönderilen’) sözünden geliyor. İsa Mesih kendi öğrencilerinin arasından oniki kişiyi seçti ve babasına döndükten sonra, bütün işini onlara emanet etti. Onlar İsa’nın dirilişinin göz şahitleri oldular. Bunların adlarını ve sıralanmasını aşağıdaki tabelada görebilirsiniz.

DİKKAT:

Birkaç apostolun iki ya da üç adı var:

- Petrus = Simun = Kifas

- Taday = Yahuda

- Matta = Levi

- Bar-Tolomeyus = Natanayel

Birkaç apostol aynı adını taşıyor:

- Simun Petrus ve Simun (terörist lağaplı)

- Zebediolu Yakup ve Alfayolu Yakup

- İskariyotlu Yahuda ve Yakupolu Yahuda (Taday)

ahit - bakınız: ‘anlaşma’

Baba (Allah) - Allahın kendisi; ‘oğul’ ve ‘ruh’ un yanında onun birinci sıfatı. İsa Mesih, Allahın oğlu, yeryüzüne indi, insanlara Allahın ‘Baba’ tarafını tanıttırsın diye (Yuh 17:6 ‘senin adını bildirdim’).

Mat 3:17 5:16,45-6:18 6:25-34 7:7-11,21 10:29-33 18:14 20:23 23:9 25:34-36 26:29 * Luka 10:21-22 11:1-13 12:22-34 15:11-32 22:29-30,41-42 23:34,46 * Yuh 1:18 5:17-32,36-37 6:37-40,44-46,57 8:16-19,26-29,38,42 10:17-18,25-38 12:26 12:44-50 13:3 14:1-31 15:8,23-24 16:14-15,23-28 17:1-26 20:17,21 * Ap.İşl. 1:4,7 * Yak 1:17 * 1.Pet 1:2-4,17 * 2.Pet 1:17 * 1.Yuh 2:1 3:1-3 * Rom 8:14-23,29,32 * 1.Kor 8:5-6 * 2.Kor 1:3 * Gal 3:26 * Efe 1:2-3,17 2:18 3:14-15 4:6 5:20 * Kol 1:12-13 * İbr 1:1-13 12:9 * Esin 2:26-28 3:5

Babil -

Eski Babil kasabası bugünkü İrak’ın başkenti Bagdat’tan 50 km uzaklıkta Efrat ırmağının kenarında bulunurdu. Dünyanın en eski ve en önemli kasabalarından idi. Eski Ahit’te Babil’le ilgili iki önemli olay var: Babil kulesinin kaldırılması (İsa’dan 2500 seneden daha fazla önce - Yar 11:1-9) ve Babil sürgünü (İsa’dan önce 587-538 seneleri). Birinci olay, Allahsız dünyanın karışıklığı için bir sembol oldu. İkinci olay da, Allah halkını mapus eden Allahsız devlet gücünün bir sembolu oldu. 1.Pet 5:13 ve Esin 17:9-10 ayetlerinde ‘Babil’ sembolik anlamında kullanılıyor ve herhalde Roma kasabasını göstermek istiyor.

Mat 1:11-12,17 * Ap İşl 7:43 * Esin 14:8 16:19 17:5 18:1-24

Babil sürgünü - Babil kralı Nebukadnezar, üç defa Yeruşa­lim’i ele geçirdi (İsa’dan önce 605, 597 ve 587 senesinde). Son defa da bütün kasabayı ve oradaki Allahevini yıktı. Her sefer Yahudi halkının ileri gelenlerini de kendi başkenti olan Babil’e götürdü. Böylelikle sade en önemsiz kişiler geri kaldı (2.Tar 36:15-23). Daniğel ve Hezekiğel pey­gamberleri Babil’de yaşadılar. Yeremya, Babil sürgünlüğünü önceden bildirdi ve aynı zamanda 70 sene süreceğini de gösterdi. İsa’dan önce 538 senesinde Zerubbabel altında birinci grup Yahudi döndü, 458 senesinde Ezra altında ikinci grup ve 432 senesinde Nehemiya altında üçücü grup. (Matta 1:11-12,17)

beden tabiyatı - İlk insanlar Adem ve Havva günah işledikten sonra, insanın tabiyatı değişti. Allahın dediği gibi “O meyvadan yediğiniz gün öleceksiniz” (Yar 2:17). İnsanın karakteri artık Allaha uygun değil, onu seslemek istemiyor, Ona boyun eğemez (Rom 8:7). Artık günah içimizde oturuyor (Rom 7:18). Onun için, insan ne kadar uraşırsa da, kendi yaptıklarıyla Allahı memnun edemez. İsa Mesih, insanı hem günahın cezasından kurtarıyor, hem de ona fırsat veriyor, beden tabiyatını yensin: “Mesih İsa’­nın insanları beden tabiyetlerini haça germişler” (Gal 5:24).

Rom 5:7,18 8:1-14 * 2.Kor 1:17 10:2-3 11:18 * Efe 2:3 * Gal 3:3 5:13-25 6:8 * Kol 2:11-14,23 * 2.Pet 2:10,18 * 1.Yuh 2:16

Beğel-Zebub - İsrail’in eski düşmanları olan Filistililerin ‘Beğel-Zebul’, hani ‘Yüksek yerlerin Rabbi’ adında bir putu vardı. İsrailliler onların putperestliğiyle alay etmek için ona ‘Beğel-Zebub’ (‘sineklerin rabbi’) derdiler. (2. Kra 1:1-6). Zaman geçtikçe o ad Şeytan için kullanılmaya başlandı.

birlik - Rab, Mesih imanlılarının bir olmalarına çok önem veriyor. Onların birliği o kadar sıkı olmalı, bir bedenin parçaları gibi, çünkü onda en büyük kuvvet vardır.

Yuh 17:11,21-23 * Ap. İşl. 2:42-47 * Rom 15:5-6 * 1.Kor 1:10-17 3:1-9 * Efe 2:11-3:6 4:1-16 * Fil 1:3-7 1:27-2:11 2:19-30 * 1.Sel 5:12-15 * İbr 3:13 10:19-25 * Yak 5:13-20 * 1.Yuh 1:3-7

vaftiz - İsa’dan önce Yahudiler, başka halklardan gelenleri vaftiz ederdiler: vaftiz olan kişi suya batırılıp çıkarıl­ırdı. Böylelikle kişi gösterirdi ki, “Eski tanrılarımı brakıp İsrailin Tanrısını kabul ediyorum.” Yahya peygamber de Yahudilere söyledi, tövbe etsinler ve vaftiz olsunlar, hani kendilerini Allahsız milletler kadar günahlı saysınlar. İsa Mesih de kişileri vaftiz ederdi ve onun aynı buyruğu bugüne kadar bizim için de geçerlidir.

Mat 3:5-17 21:25 28:19 * Mar 1:4-11 10:38-40 11:30 16:15-16 * Luka 3:2-22 7:29-30 20:3-4 * Yuh 1:24-28,33 3:22-23 4:1-3 * Ap.İşl. 1:5 2:38-41 8:12-17,36-38 9:18-19 10:46-48 11:16 13:24 16:15-33 18:8,25 19:1-6 22:16 * Rom 6:3-4 * 1.Kor 1:13-17 12:13 * Gal 3:27 * Kol 2:12 * İbr 6:1-2 * 1.Pet 3:20-21

gök - İncil’de üç ayrı anlamda kullanılıyor: (1) yeryüzünü kaplayan hava, kuşların uçtuğu yer (atmosfer); (2) güneş, ay ve yıldızların bulunduğu yer (uzay, kosmos); (3) Tanrının katı, Onun varlığı. Yahudiler Tanrının adını çok kutsal saydıkları için, onu hemen hemen hiç ağızlarına almazlardı, ‘Tanrı’ yerine ‘gök’ derlerdi.

göklerin krallığı - bakınız: ‘Allahın krallığı’

güdücü (topluluğun) - Yeni Ahit’te her topluluğun başında tek bir güdücü değil, ama birkaç güdücü vardı. Bu aynı görev için üç ayrı ad kullanılıyor: çoban (Grekçe: ‘poymen’), ihtiyar (Grekçe: ‘presviteros’) ve güdücü (Grekçe: ‘episkopos’). Bunlar birlik içinde topluluğun bütün meselelerine karar verirdiler.

Ap.İşl. 11:30 14:23 15:2,4,6,22,23 16:4 20:17 20:28 21:18 22:5 * Efe 4:11 * Fil 1:1 * 1.Tim 3:1-7 5:1 5:17-20 * Tit 1:5-9 * Yak 5:14 * 1.Pet 5:1-5

gümrükçü - Romalı devlet için para toplayan Yahudi işbir­likçiler. Düşmanın hesabına çalıştıkları ve kendi halkını soydukları için, herkes onlardan nefret ederdi, ‘Allahtan en uzak olan kişiler’ sayardı.

Mat 5:46 9:10-11 10:3 11:19 18:17 21:31-32 * Mar 2:15-16 * Luk 3:12 5:29-30 7:29-34 15:1 18:10-13 19:2

günah - Allah’ın istediğine boyun ememek. Adem ve Havva Allaha boyun emediler, onun için Allah onları kovdu (Tek 3:1-7). Onların tabiyetleri bozuldu ve o günden bu güne kadar insanlar Allahın sözlerini dinlemez ve yapmaz oldular. Bu günah, insanı Allah’tan sonzuza kadar ayırıyor. Günahın cezası budur. ‘Günah’ ve ‘günahlar’ arasında fark etmek lazım: ‘günah’ en başta insanın içinde oturan bir kuvvettir, onun bozuk tabiyetidir. ‘Günahlar’ ondan doğan işlerdir. İnsan sade bir iş yapmakla değil, ama konuşmakla (Mat 5:21-22), düşünmekle (Mat 27-30), hatta hiç bir şey yapmamakla (Yak 4:17) günah işliyor.

Mar 7:17-23 * Yuh 1:29 16:8-9 * Rom 1:18- 3:23 5:12-6:23 14:23 * 2.Kor 5:21 * Gal 5:19-21 * Efe 2:1-3 4:17-19 * 2.Tim 3:1-9 * Tit 1:15-16 * Yak 1:15 2:8-11 * 1.Yuh 1:7-2:2 3:9

davalamak - Herşeyin hak sahibi sadece Allahtır, onu için bütün herkesten hesap soracaktır. Bütün davalama işini kendi oluna teslim etmiştir. O da son günde bütün ölüleri davalayacak (Yuh 5:22-29). İnsan günahlı olduğu için başka­larını davalamak ona düşmüyor (Mat 7:1-5).

Mat 7:1-5,21-23 10:15 11:22-24 12:36-42 13:36-50 16:27 25:31-46 * Luka 10:10-15 11:31-32 * Yuh 5:22-30 12:48 16:8-11 * Ap. İşl. 10:42 17:11 * Rom 2:1-16 14:10-23 * 1.Kor 3:11-15 * 2.Kor 5:10 * 2.Sel 1:6-10 * 2.Tim 4:1-2,8 * İbr 9:27-28 10:26-31 * Yak 2:12-13 4:11-12 * 1.Pet 1:17 4:5-6 * 2.Pet 2:4-10 3:7 * 1.Yuh 4:17 * Yah 1:14-15 * Esin 6:15-17 11:18 20:11-15

dayanmak - Mesih imanlısına her türlü güzel sözler veriliyor, ama onun tek bir şartı var: sonuna kadar dayanmak, her türlü zorlua katlanmak.

1.Kor 15:58 * İbr 3:6,14 5:11 - 6:12 10:19 - 12:13 * Yak 1:3-4,12 * Esin 2:1 - 3:22 13:10 14:12

Cebrail - Bütün Kitabı-Mukaddes’te sade iki meleğin adları geçiyor: Mihail, Allah halkını koruyan melektir (Yahuda 1:9; Esin 12:9). Cebrail de Allah halkının tarihinde önemli olayları önceden bildiriyor: Yahya’nın doğumu (Luk 1:11-22) ve İsa’nın doğumu (Luka 1:26-28).

Celile - İsrail’in kuzey (‘sever’) tarafı (kartaya bakınız!). Celile’deki Yahudiler, dünyaya daha açık idiler, öbür milletlerle alışverişleri vardı ve çoğu Grekçe bilirdiler. Yahudiye sancağındaki Yahudiler onları biraz hor görürdüler

Mat 2:22 3:13 4:12-25 17:22-23 19:1 26:32 27:55 28:7,10,16 * Mar 1:9,14,16,28,39 3:7-8 16:7 * Luk 4:14 5:17 23:5,49,55 * Yuh 1:43 2:1,11 4:43-47,54 7:41-52 * Ap. İşl. 9:31 10.37-38 13:31

cennet - İncile göre, cennet bir yer değildir, Allah’la birlikte olmak, onun huzurunda yaşamak demektir. ‘Cennet’ sözü aslında bir kralın bahçesi demektir. Allah, Adem ve Havva’yı bir bahçenin içine koydu ama günahlı olduktan sonra oradan kovdu. Bu, Allahla olan balantının kopmasını gösteriyor. Fakat Adem ve Havva’nın bulunduğu ‘cennet’i, ölümden sonra sonsuz yaşam için kullanılan ‘cennet’ düşüncesiyle karış­tırmayalım. İncil’de ‘cennet’ sözü çok seyrek geçiyor (Luka 23:43 * 2.Kor 12:4 * Esin 2:7). Rab istedi, kişileri her türlü materiyalno ve kaba düşünceden uzaklaştırsın (yemişler, yemekler, içki, genç kızlar) ve asıl ruhsal anlamını göstersin.

Yuh 14:1-3 * Fil 3:20-21 * İbr 12:22-29 * 1.Pet 1:3-5 *

Esin 4:1 5:14 21:1 22:5

cehennem - Bu söz Yahudi dilindeki ‘Ge-Hinnom’ sözünün arapça halidir. Anlamı, Hinnom deresi - Yeruşalim’in dışında bulunan kuru bir dere. Orada, Kral Ahaz zamanında (İsa’dan önce 735-715 senelerinde), ‘Moleh’ adındaki puta çocukları kurban olarak kestiler. 85 sene sonra kral Yoşea onu yasak edip, orasını Yeruşalim’in bokluk yerine olarak ilan etti. Ondan sonra gece gündüz orada yanan ateş vardı ve böylelike Allahın vereceği sonsuz ceza için bir örnek oldu.

Mat 10:28 * Mar 9:43-48 * Luka 16:19-31 * 2. Sel 1:6-10 *

Esin 14:9-11 20:11-15

cumartesi günü - Eski Ahit’te Allah, İsrail halkına buyurmuş­tu ki, haftanın son günü sayılan cumartesi gününde dinlensinler, hiç iş yapmasınlar. Bunun sebebi: Allahın kendisi de yeri ve gökü yarattıktan sonra, yedinci günü hiç iş yapmadı (Çık 20:8-11). Cumartesi günü iş yapanlara ölüm cezası verilirdi (Çık 31:14). Sonra Yahudilerin toplanma günü oldu. Yeni Ahit bize öğretiyor ki, Musa’nın buyruğu sade bir örnek idi, ama aslısı İsa’dadır (Kol 2:16-17): bir kişi İsa Mesih’e iman etti mi, artık kendi işlerine güvenip Allahın önünde doğru sayılmaktan vaçgeçiyor, dinleniyor. Onun bütün hayatı, hiç bitmeyen bir cumartesi günüdür (İbr 4:10). Onun için Pavlus diyebilir ki, “Bir kardeş, bir günü öbür günlerden daha üstün tutuyor. Ama başka birisi bütün günleri aynı tutuyor. Herkes kendi düşüncesinde tam kararlı olsun.” (Rom 14:5)

Mat 12:1-14 24:20 * Mar 1:21 2:23-28 3:2-5 6:2 15:42 * Luka 4:16,31 6:1-11 13:10-17 14:1-6 23:54-56 * Yuh 5:9-18 7:22-23 9:14-16 19:31 * Ap. İşl. 13:14,27,42,44 15:21 16:13 17:2 18:4

diller - İncilin öğretişine göre, ‘dillerde konuşmak’, hiç örenmeden bir yabancı dil konuşabilmek demektir. Bu ilk önce İsa Mesih’in ölümünden 50 gün sonra Pentikost gününde başladı (bakınız: ‘Pentikost’). Korint kasabasındaki Mesih imanlıları bu temada bazı şeyler yanlış anladılar. Pavlus onlara hatırlatırıyor ki, bütün diller aslında kişilere bir haber vermek içindir ve toplantının içinde de aynı sıra tutulsun.

Mar 16:17-18 * Ap. İşl. 2:1-4 10:45-46 19:6 * 1.Kor 12:8-10,28-30 13:1,8 14:1-40

diriliş - Bütün ölüler dirilecek. İncile göre iki diriliş var. Birinci diriliş sade İsa’ya iman edenler, ikinci diriliş bütün insanlar. Dirilişin sebebi de yargılanmak için. Biz bundan emin olabiliriz, değil sade bir peygamber söyledi diye, ama İsa Mesih’in kendi dirilişi tarihte bir hakikat olduğu için. O ölülerden ‘ilk doğandır’ (Kol 1:18). Daha önce bazı peygamberler kişileri diriltirmiştiler, ama onlar gene öldüler. İlk olarak İsa Mesih dirilip yeni, hiç çürümeyen bedene sahip oldu.

Mat 22:30-32 24:31 * Mar 12:25-27 * Luka 14:13-14 20:35-38 * Yuh 5:21-29 6:39-44 11:23-26 * Ap. İşl. 4:2 23:6 24:15 26:8 * Rom 8:11,23 * 1.Kor 6:14 15:12-52 * 2.Kor 4:14 * Fil 3:10,11,21 * 1.Sel 4:14-16 * Esin 20:4-6,13

diyakon - Grekçe ‘diakonos’ sözü, ‘hizmetçi’ demektir. Toplulukta ellerle hizmet eden görevliler için kullanılan bir ad. (Ap. İşl. 6:1,6 * Fil 1:1 1.Tim 3:8-13 * Rom 16:1 ‘Fibi’ bir kadın idi).

dua - Dua, ezbere söylenen birkaç laf değildir, Allahla bütün yürekle paylaşmak demektir. İsa Mesih, kendi imanlılarını uyarıyor, gösteriş için ve hep aynı sözlerle dua etmesinler (Mat 6:5-15). Yahudiler, dua ederken en fazla ayakta dururdular (Mar 11:25). Ama Mesih imanlısı için kesin bir duruş ya da dua etme şekli gösterilmiyor. Önemli olan insanın yüreğindeki düşünce ve onun hakikatçılığı (Luka 18:10-14).

örnekler: Mat 11:25-26 14:23 19:13-15 * Mar 1:35 6:46 14:32-39 * Luka 3:21-22 5:16 6:12 9:18,29 11:1 22:32,41-45 * Yuh 11:41-42 17:1-26 * Ap. İşl. 1:14,24-25 3:1 4:24-31 7:59-60 8:15 9:40 10:1-2,9,30 12:12 16:16,25 20:36 21:5 27:35 * Rom 1:9-10 10:1 * 2.Kor 1:10-11 12:8-9 * Efe 1:15-19 3:14-21 * Fil 1:3-11 * Kol 1:9-12 * 2.Sel 1:11-12 * Fim 1:4-5 * İbr 5:7 7:25

nasıl dua etmeli: Mat 6:5-15 7:7-11 21:22 * Mar 9:29 11:24-26 * Luka 11:1-13 18:1-8 21:36 * Yuh 15:7,16 16:23-26 * Rom 8:26-27 15:30-32 * Efe 6:18 * Fil 4:6-7 * 1.Sel 5:17-18 * 1.Tim 2:1-8 * İbr 4:14-16 10:19-22 * Yak 1:5-8 4:2-3 5:13-18 * 1.Pet 3:7 4:7 * 1.Yuh 3:21-22 5:14-15 * Esin 5:8

duahane - Babil sürgününden önce, Yahudilerin tapınma sistemi sadece Yeruşalim’deki Allahevine balıydı. Ayrıca her evde dua edilirdi. Başka toplantıları yoktu. Ama Babil sürgününden sonra, ve özellikle Büyük İskender’in zamanından sonra, Yahudiler bütün dünyaya yayılmaya başladı. Artık Yeruşalim çok uzak kaldı. Böylelikle her cumartesi günü dua ve Kutsal Kanunu okumak için toplanma adeti gelişti. İsa’nın zamanında her köy ve kasabada duaevleri vardı, ama büyük olaylar ve bayramlar için yine de herkes Yeru­şalim’deki Allahevine giderdi. (Mat 21:13 * Mar 11:17 * Luk 19:46)

dünya - İncilde üç ayrı anlamda kullanılıyor: (1) yeryüzü, bizim gezegenimiz (planeta); (2) yaşayan bütün insanlar; (3) Allahı seslemeyen bütün insanlar ve o insanların yeryüzünde kurdukları düşünce sistemi.

Mat 5:14 13:22-39 16:26 24:14 26:13 * Mar 4:18-19 8:36 14:19 16:15 * Luka 4:5 9:25 * Yuh 1:9-29 3:16-19 4:42 6:14,33,51 7:7 8:12,23 9:5 10:36 11:9,27 12:25,31,46-7 13:1 14:16-31 *

Rom 3:6,19 4:13 5:12-13 11:12-15 * 1.Kor 1:20-28 2:12 3:18-22 4:13 6:2 7:29-34 11:32 * 2.Kor 1:12 5:19 * Gal 6:14 * Efe 1:4 2:1-2,12 6:12 * Kol 2:8-21 * 1.Tim 1:15 6:7 * 2.Tim 4:10 * Tit 2:12 * İbr 1:6 2:5 11:7,38 * Yak 1:27 2:5 4:4 * 2.Pet 1:4 2:5,20 * 1.Yuh 2:2,15-17 3:1,13 4:1-17 5:4-19 *Esin 3:10 11:15 12:9 13:3-8 16:14

evlilik - Allah, evliliği çok tutuyor (1.Kor 6:12-20 7:1-16,25-40 11:2-16 14:33-35 * 1.Sel 4:3-7 * İbr 13:4). Kesin olarak şu sırayı koydu: bir erkek ve bir kadın hayat boyunca birbirine balıdır (1.Kor 7:2 ve Mat 5:31-32). Allah, nikyahı bozmayı ve tekrar evlenmeyi yasaklıyor (Mat 19:4-9) ve nikyahsız yaşamayı evlilik saymıyor (Yuh 4:16-17).

Evli olanlar birbirlerini sevmeli ve hizmet etmeli (Efe 5:22-33 * Kol 3:18-19 * 1.Pet 3:1-7 * Tit 2:4). Kadınlar kocalarını seslemeli (Efe 5:24), ama gene de, ne erkek, ne de kadın daha üstündür (1.Kor 11:11), çünkü erkek lazım kendi karısını sevsin, onun için canını versin (Efe 5:25).

Evlilik, Kitabı-Mukaddes’te Allahla kendi halkının arasını gösteren bir örnek olarak kullanılıyor. Özellikle İncilde, İsa kendine yeryüzünde bir gelin hazırladı (bütün imanlılar) ve kendisi gökten inip onu gökteki düğün için yanına alacak (Mat 9:15 22:1-10 25:1-13 * Mar 2:19-20 * Yuh 3:26-20 * Esin 19:7-9 21:2,9).

ejder - “drakon”, Şeytan için kullanılan bir sembol.

Esi 12:3-18 13:2-4,11 16:13 20:2

el koymak - Güç sahibi bir kişi kendi ellerini başkasının üzerine koymakla o gücü öbür kişiye veriyor. Yeni Ahit’te hem görev vermek için, hem de hastaları şifalamak için kullanılırdı.

Mat 19:13-15 * Mar 5:22-23 6:5 8:22-25 10:16 16:17-18 * Luka 4:40 13:13 * Ap. İşl. 6:5-6 8:17-19 9:17 13:3 19:6 28:8 * 1.Tim 4:14 5:22 * 2.Tim 1:6 * İbr 6:1-2

emperator - Roma emperatorluğun kralı; dünyanın en büyük kralı.

Mat 22:17-21 * Mar 12:14-17 * Luk 2:1 20:22-25 23:2 * Yuh 19:12-15 * Ap İşl 11:28 17:7 25:8-12,21,25 26:32 27:24 28:19

eski anlaşma - bknz: anlaşma

‘iyi haber’ - başka ad: ‘müjde’ ve ‘incil’ (Grekçe: ‘evangelion’dan geliyor). İnsan kendini kurtaramayacak kadar günahlıdır ve sonsuz cezayı hak etmiştir; ama İsa Mesih, ölüp dirilmekle insanlar için kurtuluş yolunu açtı. ‘İyi haber’ İsa’nın hayatını ve görevini anlatan haberdir.

‘iyi haber nedir’: Ap.İşl. 2:26-36 10:34-43 13:16-41 17:22-31 * Rom 1:14-17 * 1.Kor 15:1-4 * 2.Kor 5:18 - 6:2 * Gal 1:6 - 2:21

‘iyi haber’ nasıl yayıldı: Ap.İşl. 20:17-32 * Rom 10:9-13 * Fil 1:12-30 * Kol 1:24 - 2:5 4:2-6 * 1.Sel 2:1-12 * 2.Tim 1:3 - 2:13 2:24-26 4:1-8

ilk doğan - Yahudilerde en büyük erkek çocuğun saygısı, hem de mirastaki payı öbür çocuklardan iki kat daha büyük idi (Yasa 21:17). Hem babasının gözünde özel bir yer alırdı, hem de kardeşlerine efendi ve öncü olurdu. İncil’de bu söz en çok İsa için kullanılıyor.

Rom 8:29 * Kol 1:15-18 * İbr 11:28 12:16,23

iman - görünmeyen şeylere güvenmektir (İbr 11:1). İsa’nın ölüp dirildiğine inanmaktır. İnsan sadece iman etmekle kurtuluyor. Ama, iman etmek sadece inanmak demek değildir. Bir şeyin doğru olduğuna inanmak insanı kurtarmıyor (Yak 2:19). Asıl imana sahip olan bir kişi, imanını hareketlerle gösteriyor (Yak 2:18 * Gal 5:6).

İmanuel - İsa’dan 730 sene önce peygamber Yeşaya’nın azından Allah söz verdi ki, bir gün kız gebe kalacak, olunun adı da İmanuel olacak (türkçesi: ‘Allah bizimle’ - Yeşaya 7:14). Bu, asıl anlamda İsa Mesih’te gerçekleşti. Anası Meryem hiç erkek demeden gebe kaldı, onun çocuğu da asıl anlamda ‘Allah bizimle’dir, hani aramızdadır. (Mat 1:23)

İnsanolu - Bu ad çok sıradan görünürse de, İsa Mesih’in aslında en yüksek lağabıdır. İsa’dan 490 sene önce yaşayan Daniğel peygamberin kitabında okuyoruz, nasıl ‘İnsanoluna benzer biri’ Allahın huzuruna gelip, Ondan bütün dünya üzerine krallık ve güç alıyor (Dan 7:13-14). İsa Mesih bu ad kendisi için 89 defa kullanıyor, ve böylelikle bütün insanların efendisi ve Rabbi olduğunu söylüyor.

Mat 9:6 11:19 12:8,32,40 13:41-42 16:13,27-28 17:12,22-23 19:28 20:17-18 24:27,30,37-39,44 25:31 26:1-2,24,45 * Mar 2:10-11,28 8:31,38 9:12,31 10:32-33,45 13:26-29 14:21,62 * Luka 5:24 6:22 9:22,26,58 12:8-10,40 17:22-30 18:8,31 19:10 21:27,36 22:22,69 24:7 * Yuh 1:51 3:13-14 5:27 6:27,53,62 8:28 12:34 * Ap.İşl. 7:56

İsa - ‘İsa’ sözü arapçadan gelmedir. Asıl ad, ‘Yeşua’dır ve ‘Rab kurtarır’ demektir. İsa’nın görevi, değil sade insanlara peygamberlik etsin, ama onların günahlarının karşılığı olarak haçta ölsün ve öylelikle onları sonsuz yaşam için kurtarsın (bakınız: Mat 1:21).

ihtiyar (topluluğun) - Bu söz, en çok topluluğun güdücüleri için kullanılırdı (bakınız: ‘güdücü’). Yalnız, 1.Yuh 1:1 ve 2.Yuh 1:1 ayetlerinde sade yaşlı bir kişi için geçiyor. Ayrıca, Esinleme kitabında yirmi dört ihtiyar geçiyor. Bunlar gökte, Allahın huzurunda duran sembolik varlıklardır: Allahın eski halkı olan İsrail’in oniki cinsi ve yeni halkı olan kilisenin oniki apostolunu gösteriyorlar.

Esin 4:4,10 5:5-14 7:11,13 11:16 14:3 19:4

yeni anlaşma - bknz: anlaşma

kanun - Allah, Musa’nın eliye kendi halkıyla, hani İsrail’le, bir anlaşma yaptı. Bu anlaşmanın bir parçası kanun idi (“çakon”, başka adlar: yasa, şeriat). Allah kanununun altı yüzden fazla buyrukları vardı. Bunu on buyruk olarak özetledi (Çıkış 20:1-17); İsa Mesih gene, bunu ikiye indirdi (Mat 22:35-40). İsa Mesih, Musa’nın kanununu bir kenara atmadı, ama haçta ölmekle tamamladı (Mat 5:17-18; Yuh 19:30). Artık Musa’nın kanunu değil, İsa’nın kanunu geçerli (Rom 10:4; Gal 6:2; Yak 2:8-9,12). Musa’nın kanunu altında sade ölüm ve Allahın öfkesi vardı (Rom 4:15; 7:5). O, kişileri Mesih’e getiren bir hizmetçi idi (Gal 3:24). Mesih imanlısı aynı zamanda hem İsa’ya, hem Musa’nın kanununa boyun eğemez (Gal 5:1-4).

Mat 5:17-18 7:12 11:13 12:5 22:36-40 23:23 * Luka 2:22-24,27,30 10:25-30 16:16-17 24:44 * Yuh 1:17 1:45 7:19,23 7:49-51 8:5,17 10:34 12:34 15:25 18:31 19:7 * Ap. İşl. 6:13 7:53 13:15,39 15:5-29 18:13-15 21:20-25 21:28 22:3,12 23:3,29 24: 6,14 25:8 28:23 * Rom 2:11-27 3:19-31 4:13-16 5:13,20 6:14-15 7:1 - 8:7 9:4,31-32 10:4-5 13:8-10 * 1.Kor 9:20-21 14:21,34 15:56 * Gal 2:15-21 3:1-29 4:5,21 5:3-4 5:14,18,23 6:2,13 * Efe 2:15 * Fil 3:5,6,9 * 1.Tim 1:7-10 * İbr 7:11-28 8:4 9:19,22 10:1-2,8,28 * Yak 2:10-11 4:11 * 1.Yuh 3:4

kanun muallimleri - Allah kanununun çok geniş olduğu için çoğu kişi onu bütün olarak bilmezlerdi. Onun için kendini kanunu okumaya veren, onu avukatlık gibi bir zanaat olarak işleyen kişiler meydana geldi. Onlar hem kanunun ayrıntılarına karar verirdiler, hem de halka ders verirdiler. İsa Mesih onların katı düşüncelerine ve ikiyüzlülük-lerine kızardı.

Mat 2:4 5:20 7:29 9:3 12:38 15:1-2 16:21 20:17-18 21:15 23:1-29 26:57 27:41 * Mar 1:22 2:6,16 3:22 7:1,5 8:31 10:32-33 11:18,27 12:28-40 14:1,41,53 15:1,31 * Luka 5:21,30 6:7 9:22 11:53 15:2 19:47-48 20:1,19,39-40,45-47 22:2,66 23:10 * Yuh 8:3-4 * Ap. İşl. 4:5 6:12 23:9

korku, korkmak - ‘Allah korkusu bilginin başlangıcıdır’ (Sül.Mes. 1:7 9:10). Allahı tanımak isteyen lazım Ondan korksun. Hem Onun vereceği cezadan korkmalıyız, hem de Onun varlığının kendisinden. İnsanlardan korkmak, insanı tuzağa düşürüyor, onu Allah korkusundan uzaklaştırıyor (Sül.Mes. 29:25). İsa Mesih’te yeni yaşam alan kişi sonsuz ölümden artık korkmuyor, ve Allah korkusunun yanında aynı zamanda kuraj hissediyor.

Mat 10:26-31 14:27-30 28:1-10 * Mar 5:36 6:50 * Luka 1:11-13, 50,73-75 2:10-11 5:10 8:50 12:4-7,32 18:1-5 21:26 * Yuh 6:19-20 12:14-15 14:27 * Ap.İşl. 2:43 5:5,11 9:31 18:9 19:17 27:23-24 * Rom 3:18 8:15 13:7 * 2.Kor 7:1 * Fil 1:14 2:12 * 2.Tim 1:7 * İbr 2:15 12:28 13:6 * 1.Pet 1:17 3:14 * 1.Yuh 4:18 * Esin 1:17 11:18 14:7 15:3-4 19:5

kuzu - en yavaş kurban hayvanı olduğu için, İsa Mesih İncil’de bir kuzuya benzetiliyor. Asıl ve tek geçerli olan kurban İsa’nın kendisidir.

Yuh 1:19,36 * Ap. İşl. 8:32-35 * 1.Kor 5:7 * 1.Pet 1:18-19 Esin 5:1-14 6:17 12:11 14:1-10 17:14 19:7-9 21:9-27

kurban - En birinci anlamda kurban, kendi malını Allahın hizmetine sunmak, hani kendi malından bütün vazgeçmek demektir. Bu hayvan olmayabilir (Yar 4:3 * Lev 2:6,14-23). Kurbanın üç anlamı var: Allaha şükür etmek, kendini Allaha adamak ve günahlara karşılık kurban kesmek (o da en önemlisidir). Ama en derin anlamda insan Allaha kurban veremez; çünkü Allah şöyle konuştu: “Ne evinden bir dana alacağım, ne de ağıllarından bir keçi. Çünkü ormanların tüm hayvaları benimdir.” (Mezmur 50:9-10). Onun için İbrahim kendi olunu İshak’ı kurban etmeye giderken dedi: ‘Kurbanı Rab verecek’ ve o yerin adını da öyle koydu (Yar 22:1-14). Asıl ve son anlamda sade tek bir kurban var: o da İsa Mesih’tir Yahya Onu görünce dedi: “İşte, dünyanın günahını ortadan kaldıran Allah kuzusu!” (Yuh 1:29).

Mesih imanlısı bugün artık kesinlikle hayvanları kurban olarak kesemez (İbr 10:18) ne de birhangi başka materyalno şeyi dağıtıramaz. Ama bundan sonra Allaha ruhça kurban getirebilir (1.Pet 2:5): Onun bütün hayatı diri bir kurbandır (Rom 12:1). Lazımsa, Mesih’in hakikatı için öldürülecek (2.Tim 4:6). Artık imanlının kurbanları Rabbi övmek (İbr 13:15 * Mez 69:30-31), başkalarını Rabbe getirmek (Rom 15:16) ve başkalarına yardım etmektir (İbr 13:16 * Fil 2:15).

kurbanyeri - İsa Mesih’ten önce, kurbanlar çoğu defa kesildikten sonra yerden daha yüksek bir yere koyulup Allahın huzuruna sunulurdu. Başka halklarda da aynı adet vardı (Ap. İşl. 17:23). Onun için Musa’dan önce taşlar dizilirdi (Yak 2:21), daha sonra bakırla kaplı tahtadan bir kurbanyeri yapıldı. O da Allahevinde dururdu. (Mat 5:23-24 23:18-20,35 * Luka 11:50-51 * Rom 11:3 * 1.Kor 9:13 10:18 * İbr 7:13 13:10). Ayrıca, daha küçük olan altınla kaplı tahtadan yapılma ikinci bir kurbanyeri vardı; onda sade tütüz yakılırdı (Luka 1:11 * Esin 6:9 8:3-5 9:13 11:1 14:18 16:7).

kutsal - Allahın kullanması için ayrılmış, özel bir şey ya da kişi. Kutsal eşyalar ya da insanlar yüzde yüz temiz ve kusursuz olmalıydı.

Mat 7:6 * Luk 1:73-75 * Rom 1:2-4 6:19-22 7:12 12:1

1.Kor 3:17 7:34 * 2.Kor 7:1 * Efe 1:4 2:21 4:24 5:27

Kol 1:22 3:12 * 1.Sel 3:13 4:7 * 1.Tim 2:15 * 2.Tim 1:9-10

İbr 7:26 12:10-14 * 1.Pet 1:15-16 2:5-9 * 2.Pet 3:11-12

Kutsal Ruh - Allahın kendisi, ‘Baba’ ve Oğul’un yanında Allahın üçüncü sıfatıdır. Eski Ahit’te, Kutsal Ruh işlerdi, imanlı kişilerin üzerine inip çıkardı. Ama İsa’dan sonra Allah söz verdi, Onun Ruhu kişilerin içinde sürekli oturacak diye.

(1) Kutsal Ruh İsa’nın hayatında nasıl işledi ?

Mat 1:18,20 Meryem’in bebeği ondan meydana geldi

Luka 1:35 Meryem’in üstüne ‘gölge saldı’

2.Kor 3:17-18 İsa Ruh’la birdir

Mat 12:18 Allah İsa’yı Kutsal Ruh’la meshetti

Luka 4:18

Ap. İşl. 10:38

Mat 4:1 İsa’yı çöle götürüyor

12:18 İsa onunla cinleri kovuyor

Yuh 3:34 İsa’ya ölçüsüz verildi

Luka 4:14 İsa’ya kuvvet veriyor

1.Pet 3:18 Mesih’i diriltti

1.Tim 3:16 Mesih’i haklı çıkardı

İbr 9:14 Mesih’e kurban olmaya yardım etti

Rom 1:4 Allahın Oğlu olduğunu ilan etti

Yuh 7:39 İsa yükselmeden, Kutsal Ruh gelemez

Ap. İşl. 2:33

14:26 İsa’nın adına gönderilecek

Luka 3:16 İsa, Ruhla vaftiz ediyor

24:49 İsa, Kutsal Ruh’u gönderiyor

Yuh 15:26; 16:7

Yuh 16:14 Kutsal Ruh İsa’yı şanlayacak

Yuh 14:26 Baba onu gönderiyor

Mat 3:16 İsa’nın vaftizinde güvercin gibi iniyor

(Mar 1:10; Luka 3:22; Yuh 1:33)

(2) Kutsal Ruh apostollar için ne yaptı ?

Ap. İşl. 1:2 onlara İsa’nın buyruklarını getirdi

Yuh 14:26 onlara İsa’nın sözlerini hatırlattı

(3) Kutsal Ruh şimdiki zamanda nasıl işliyor ?

• · Kutsal Ruh’un başka adları

1.Pet 4:14 Allah’ın Ruhu

4:14 yücelik Ruhu

İbr 10:29 merhamet ruhu

Yuh 14:17; 15:26 hakikat ruhu

1.Yuh 5:6

Rom 8:9 Mesih’in Ruhu

8:15 Oğulluk ruhu

Efes 2:18 Oğulluk ruhu

• ·Kutsal Ruh konuşuyor

Ap. İşl. 13:2 Antakya kilisesinde

8:29; 10:19; 11:12; 11:28; 21:4; 21:1

1.Tim 4:1; İbr 3:7

1.Kor 12:3 gönderiyor

15:28 kilise içinde karar veriyor

16:6 yolculuğu yasak ediyor

Yuh 16:13 şahitlik ediyor

20:23 peygamberlik ediyor

21:11 ‘Kutsal Ruh şöyle diyor’

Eski Ahit’te Allahın konuştuğu gibi konuşuyor

Esin 2:7; 14:13 Kiliselere konuşuyor

22:17 Ruh ve gelin şimdi kişileri imana çağırıyor

• · Kutsal Ruh bize şahitlik yapıyor

İbr 2:4; 10:15

1.Yuh 5:6-8

Rom 8:16 Allah evlatları olduğumuzu gösteriyor

9:1 Pavlus’un vicdanı Ruhta şahitlik yapıyor

• · Kutsal Ruh öğretiyor

Yuh 14:26 öğrencileri öğretecek

Yuh 16:13 bütün hakikatı gösterecek

1.Kor 2.10-14 gizli şeyleri öğretiyor

Efe 3:5 saklı kurtuluş planını açıkladı

• ·Kutsal Ruh kişileri götürüyor

Mat 4:1 İsa’yı çöle götürdü (Mar 1:12; Lu 4:1)

Luka 2:27 Simeon’u Allahevine götürdü

Ap. İşl. 8:39 Filipus’u başka kasabaya götürdü

• · Kutsal Ruh kişinin kurtuluşunda nasıl işliyor ?

Yuh 16:8 onun günahlarını gösteriyor

Yuh 3:6,8 ona yeni doğuş veriyor

2.Kor 3:6 ona yaşam veriyor

Gal 4:29

Titus 3:5

Esin 11:11

1.Kor 6:11 onu suçsuz kılıyor

2.Sel 2:13 onu kutsal kılıyor

1.Pet 1:2

Rom 2:29 onu ruhça sünnet ediyor

• · Kutsal Ruh imanlının içinde oturuyor

2.Tim 1:14 emaneti koruyacak

Yuh 14:16 sizdedir - içinizde olacak

Rom 8:9,11 yoksa kişi imanlı değil

1.Yuh 3:24

• · Kutsal Ruh ile dolmak (doluluk)

Luka 4:1 çöldeki deneme

Ap. İşl. 2:4 başka dillerde imansızlara şahitlik yapmak

Efe 5:18 şarapla değil, ruhla dolun

Luka 1:15 Yahya doğuştan beri Ruhla doluydu

1:41 Elisabet peygamberlik yaparken

1:67 Zekerya, çocuğu Yahya’nın sünnetinde

Ap. İşl. 4:8 Petrus vaaz ederken

4:31 dua ettikten sonra

6:3 diakonların şartları

6:5 Stefanus

7:55 Stefanus ölürken

9:17 Ananiyas Saul’la konuşurken

11:24 Barnabas

13:9 Pavlus Kıbrıs’ta

13:52 Pisidya Antakya’da

• · Kutsal Ruh’un inmesi, düşmesi, gelmesi, dökülmesi

Ap. İşl. 1:81 İsa bunun için söz verdi

2:17 (Yoel’in peygamberliği)

10:44,45 Korneliyus’un evindekilerin üzerine düşüyor

11:15 Petrus Korneliyus’u anlatıyor

19:6 Efes’te

Gal 4:6 yüreklere gönderildi

• · Kutsal Ruh ile vaftiz

Mat 3:11 Yahya onu önceden bildiriyor

Mar 1:8; Luka 3:16

Yuh 1:33 Yahya’nın şahitliği

Ap. İşl. 1:5 İsa’nın hazırlığı

11:16 Petrus Korneliyus’u anlatıyor

1.Kor 12:13 bütün imanlılar Kutsal Ruh’la bir bedenin içine vaftiz ediliyorlar

• · Kutsal Ruh’u almak (verilmek)

Yuh 7:39 İsa’nın sözleri

20:22 Pentikost’tan önce öğrencilere verildi

Ap.İşl. 2:33 Petrus’un Pentikost günündeki konuşması

2:38 Kutsal Ruhu vaftiz ile almak

8:15 Samiriye’deki imanlılar

8:17 el koymak

8:19 Büyücü Simun

10:47 Korneliyus’un evinde

19:2 Efes’teki Yahya’nın imanlıları

5:32 itaat edenlere veriliyor

15:8 apostollar toplantısı

Rom 5:5

Luka 11:13

1.Sel 4:8

Gal 3:2-5, 14 sesleyip iman etmekle Kutsal Ruh veriliyor

1.Yuh 4:13

İbr 6:4 Kutsal Ruha ortak almak

1.Kor 6:19 sahip olmak

• · Kutsal Ruh’ta dua etmek

1.Kor 14:14-16 dua etmek

Efe 6:18 bereketlemek

Yahuda 20 dua etmek

Fil 3:3 tapmak

4:23-24

• · Kutsal Ruh’u dilemek

Luka 11:13 Baba seve seve verecek

• · Kutsal Ruh’a karşı gitmek

Ap. İşl. 5:3,9 Kutsal Ruh’a yalan söylemek

7:51 Kutsal Ruh’a karşı koymak

İbr 10:29

Mat 12:31 Kutsal Ruh’a karşı küfür etmek

(Mar 3:29; Luka 12:10)

Efes 4:30 Kutsal Ruh’u üzmek

1.Sel 5:19 Ruhu söndürmek

• · ‘Ruhta olmak’

Esin 1:10 Yuhanna Patmos adasında

4:2; 17:3; 21:10

• · Kutsal Ruh imanlı için ne yapıyor ?

Rom 8:26-27 onun için yalvarıyor

Rom 8:14 onu güdüyor

Gal 5:18

Rom 8:2, 4 Allahın kanununu yerine getiriyor

Fil 1:19 ona yardım ediyor

Yuh 14:26 onu teselli ediyor

Ap. İşl. 9:31

Ap. İşl. 1:8 ona kuvvet veriyor

Rom 15:13,19

1.Kor 2:4; Efes 3:16

Efes 6:17 ona ruhça silahlar veriyor (kılıç)

Rom 15:16 onun kurbanlarını kutsal kılıyor

2.Kor 6:6

2.Tim 1:14 onun kurtuluşunu sona getiriyor

Efes 1:13; 4:30 onu mühürlüyor

2.Kor 1:22

Efes 1:14 onun güvencesi (kaporası) oluyor

2.Kor 1:22; 5:5

Rom 8:23 Ruhun birinci yemişleri

1.Kor 3:16; 12:3 onun bedenini bir Allahevi yapıyor

2.Kor 3:18 ona serbestlik getiriyor

Mat 10:20 onu mahkeme önünde konuşturuyor

(Mar 13:11; Luka 12:12)

Gal 5:22 onda yemiş meydana getiriyor

Efe 5:9

Rom 5:5 onun yüregine sevgi veriyor

14:17 doğruluk, barış, sevinç getiriyor

15:30

1.Sel 1:6

2.Kor 13:14 imanlıların beraberliği sağlamlaştır­ıyor

Fil 2:1

Kol 1:8

1.Kor 12:3 toplantıda ruhtan konuşmak

14:2 Ruhta saklı şeyler konuşmak

• ·Kutsal Ruh bütün kilise için ne yapıyor ?

Efes 4:3-4 onu birleştiriyor

Efes 2:22 onu bir Allahevi haline getiriyor

İbr 2:4 Ruh vergileriyle şahitlik ediyor

1.Kor 12:4-13 vergiler veriyor

Rom 12:6.8

Ap.İşl. 20:28 çobanlara görev veriyor

2.Kor 3:8 yeni ahidin hizmeti

1.Kor 12:13 herkesi bir bedenin içine vaftiz ediyor

2.Kor 13:14 imanlıların beraberliğini sağlamlaş­tırıyor

Fil 2:1

Kol 1:8

• ·Kutsal Ruh’un karşısında imanlı kendini nasıl tutmalı ?

1.Yuh 4:2 onu tanımalı

Gal 5:5 onunla beklemeli

6:8 ona ‘ekmeli’

Rom 12:11 onda ateşli olmalı

Ap. İşl. 18:25

Rom 8:1,4 ona göre yaşamalı

Gal 5:16,17 ona göre yürümeli

Rom 8:13 onunla bedenin işlerini öldürmeli

(4) Kutsal Ruh dünyanın sonunda ne yapacak ?

2.Sel 2:8 ‘kanun tanımayan adam’ı yok edecek

Rom 8:11 bedenleri diriltirecek

Gal 6:8

kutsal yer, en kutsal yer - Allahevinin içinde bir bölüm. Bakınız: ‘Allahevi’

kötü ruh - Başka ad: ‘cin’. Allah, görünen varlıkların yanında, görünmeyen varlıkları da yarattı; onlara melek diyoruz. Allah meleklere merhamet etmediği için (İbr 2:16), Allaha karşı giden melekler, doğrudan Şeytan’ın hizmetçileri oluyorlar. Onun için bütün cinler kötüdür, ve Şeytanın tabiyatını taşırlar: o baştan beri katil ve yalancıdır (Yuh. 8:44). Onun şimdiki amacı, insanları yalana inandırsın ve en sonunda öldürsün. Kimi kişilere ‘yalancı ruh’, ya da ‘mundar ruh’ olarak etki yapıyorlar (1.Tim 4:1 * Esin 16:13). Başkalarına gene eziyet ediyorlar, onları bütün olarak kontrol ediyorlar: başka sesle kişinin içinden konuşuyorlar (Mat 8:29 * Ap.İşl. 19:15), ona bakımcılık verebiliyorlar (Ap.İşl. 16:16), onu bağırttırı­yorlar ve yere yıkıyorlar (Mar 5:5 9:18)) ve çok büyük kuvvet verebiliyorlar (Mar 5:4). İsa Mesih geldi, Şeytanın işlerini bozsun diye (1.Yuh 3:8). Onun için kötü ruhlar onu tanıdılar, ondan korktular (Mar 1:24,34). İsa aynı kuvveti kendi apostollarına da verdi (Mat 10:8), hem de kendisine iman edenlerin hepsine (Mar 16:17).

Mat 4:24 7:22 8:16,28-33 9:34 10:8 12:24-28,43-45 * Mar 1:23-39 3:14-30 5:1-20 6:7,13 7:25 9:17-29,38 16:9 * Luka 4:33-37,41 8:2-3,27-39 9:1,39-42,49 10:17-20 11:14-26 13:32 * Ap.İşl. 5:16 8:7 16:16-18 19:12-16 * 1.Kor 10:20-21 * 1.Tim 4:1-2 * Yak 2:19 * 1.Yuh 4:3-6 * Esin 9:20 16:13-14

kızmak, öfke - Allah bütün günahlara kızıyor, öfkeleniyor. Onun öfkesi, Onun kutsallığından geliyor ve doğrudur. Ama insanın öfkesi onun tabiyatından geliyor ve hiç bir zaman kutsal ve doğru olamaz.

Mat 3:7 5:22 * Luka 21:23 * Yuh 3:36 * Rom 1:18 2:5-8 4:15 5:9 9:22 13:4-5 * Gal 5:19-21 * Efe 2:3 4:26-32 5:6 * Kol 3:8 * 1.Sel 1:9-10 2:16 5:9 * Tit 1:7 * Yak 1:19-21 * Esin 6:16-17 11:18 14:9-19 15:1,7 16:1,19 19:15

Levililer - Levi, İbrahim’in torunu olan Yakub’un üçüncü oğlu ve İsrail halkının oniki dedelerinin biri idi. Allah buyur­muştu ki, sade o cinsten olanlar Ona hizmet yapacaklardı. (İbr 7:11)

lepra - bulaşıcı bir deri hastalığı. Hastanın sinirleri ölü­yor, teninde çıbanlar çıkıyor, sonra parmakları ve elleri, ayakları çürüyor. Öbür insanlardan uzak yaşamak zorunday­dılar, hem de hastalığı sürerken Allaha mundar sayılırdılar.

Mat 8:1-4 * Mar 1:40-45 * Luk 5:12-16 17:11-19

man ekmeği - Musa’nın zamanında Allah İsrail halkını Mısır’dan çıkarıp, ıssız yerlerde gezdirmişti. O vakıt onlara orada ıssız yerlerde gökten ekmek vermişti (ayrıntılar için, Çıkış 16:12-35; Sayılar 11:5-9 okuyun). İsa Mesih, bu ekmeğin kendisi olduğunu söyledi. (Yuh 6:31-63 * 1.Kor 10:3 * Esin 2:17)

melekler - Melekler, Allahın yarattığı ruh varlıklarıdır. Allahın buyruğunun altındadırlar, onun habercileri ve hizmetçi­leridir. Allah insanlara vermiyor, melekler için fazla bilgi istesin, yoksa zamanla onlara Allahtan fazla önem vermeye başlayacaklar (Kol 2:18). 1.Kor 13:1'de Pavlus ‘meleklerin dili’nden söz ediyor. Aslında, insan bilmiyor, meleklerin dili var mı, yok mu. Bu abartılmış bir konuşma şeklidir (İsa’nın ‘sa elini kes’ demesi gibi - Mat 5:30). Ayrıca, Esinleme kitabında hemen hemen herşeyin meleği var. O da sade bir örnektir; sanki bir tiyatroda rol oynayan ve asıl kişinin yerine geçen bir aktör.

Mat 1:20 - 2:19 * Luka 1:11 - 2:21 * Yuh 20:12 -

Yahya’nın ve İsa’nın doğuşunda çok melekler katıldılar

Mat 28:2,5 * Luka 24:23 * 1.Tim 3:16 -

İsa’nın dirilişinde çok melekler katıldılar

Mat 13:41,49 16:27 24:31 25:31 * Mar 13:27 -

İsa’nın ikinci gelişi meleklerle olacak

Ap.İşl. 12:1-17 - bir melek Petrus’u mapustan çıkarıyor

Mat 22:30 * Mar 12:25 - melekler evlenemez

İbr 1:4 - 2:16 - İsa bütün meleklerden üstündür

merhamet - Karşılıksız olarak gösterilen iylik demektir; Özelikle Allahın insanların suçunu bağışlaması. İnsanın kurtuluşu ve sonsuz yaşamı büsbütün Allahın merhamet etmesine balıdır. O merhameti kazanmak isteyen İsa Mesihin yaptığına güvenmeli ve aynı merhameti başkalarına da göstermeli.

Yuh 1:14-17 * Ap. İşl. 11:23-24 14:3 15:7-11 18:27 20:24,32 * Rom 3:24 4:1-8,16-17 5:1-4,12-21 6:1,14-15 11.1-6 12:3-6 * 1.Kor 1:4-9 15:10 * 2.Kor 6:1 9:14 * Gal 2:16-21 5:2-6 * Efe 1:6-8 2:1-10 3:2-9 4:7 * Kol 1:5-6 * 2.Sel 2:16-17 * 2.Tim 1:9-10 * Tit 2:11 3:7 * İbr 2:9 4:16 12:15 13:9 * 1.Pet 3:7 4:7-11 5:5,10,12 * 2.Pet 3:18 * Yah 1:4 * Esin 22.21

Mesih - Daha binlerce sene önce, Yahudilerin peygamberleri haber verirdiler, büyük bir kurtarıcı gelecek diye. Bu kurtarıcı meshedilen üç görevlinin (peygamber, Allahın baş görevlisi ve kral) vazifesini yapacak. İncil’in en büyük haberi şudur: beklenen Mesih, İsa’dır. ‘Mesih’ sözünün Grekçesi ‘Hristos’tur. Hristiyan aslında ‘Mesihçi’ demektir, hani İsa’yı Mesih olarak kabul eden bir kişi. Yahudilerin çoğu, bugüne kadar İsa’yı Mesih olarak kabul etmiyorlar, hyalya bir Mesih’in geleceğini bekliyorlar.

meshetmek - Yahudilerin büyük adamlarına görev vermek için, bir kişi onların kafalarına zeytinyağı dökerdi. Böylelikle o görevin Allahtan olduğunu gösterirdi. Krallar, peygamberler ve Allahın görevlileri öyle ayırılırlardı (bakınız: kral Davud - 1. Samuel 16:13; peygamber Elişa - 1. Krallar 19:16 ve Harun’un oğulları - Çıkış 28:41).

Luka 4:18-19 * Ap. İşl. 4:27-28 10:37-38 * 2. Kor 1:21 * 1.Yuh 2:27 * İbr 1:9

miras - İncilde ‘miras’ sözü hiç bir zaman yeryüzündeki mallarla ilgili değildir, hep Allahın bize vermek istediği sonsuz yaşamını konuşuyor.

Mat 5:5 19:29 25:34 * Luka 10:25 12:13 20:14

Ap. İşl. 20:32 * Rom 4:13-14 8:12-17 * 1.Kor 6:9-10 15:50

Gal 3:23-4:7 5:19-23 * Efe 1:3-20 5:5 * Kol 1:9-14 3:23-24 İbr 1:4 6:12 9:15 11:8 * 1.Pet 1:3-12 3:9 * Esin 21:7

Mihail - bakınız: ‘Cebrail’

mundar - aslında: ‘murdar’ - pis, irenç, Allaha uygun olmayan.

Mat 10:1 12:43 Mar 3:11,30 5:2,8 6:7 7:2,25 9:25 *

Luka 4:33 6:18 8:29 9:42 11:24 *

Ap. İşl. 8:7 10:14-15,28 11:8-9 21:28 24:6 * Rom 14:14 * 1.Kor 7:20 * 2.Kor 6:17 * Gal 5:19 * 1Tim 1:9 * 2Tim 3:2 *

İbr 9:13 * Esin 16:13 18:2 21:27 22:11

nikyah bozmak - bknz: evlilik

nişanlı - Yahudilerin arasında evlenmeden önce gençler belli bir vakıt için nişanlı kalırdılar. Ama bu nişanlılık kanunca geçerli idi. Hemen hemen evli sayılırdılar. Onun için nişanı bozmak, nikyahı bozmak kadar ciddi sayılırdı. Mat 1:18 Luka 1:27 2:5

omega - Grekçe alfabenin (azbuka) sonuncu harfı (bukva), ‘alfa ve omega’ sözü, baş ve son demektir. Esin 1:8 21:6 22:13

oruç - Allah hiç bir vakıt orucu sebepsiz olarak buyurmadı. Oruç, kendini Allahın önünde alçaltırmak ve tövbe etmek demektir. Eski Ahit’te Allah kendi halkına sade senede bir gün oruç tutmalarını buyurmuştu (büyük ‘Arınma Günü’nde - Levililer 16:29-31). Büyük sıkıntılarda insanlar kendi kararıyla oruç tutup, Allahın önünde tövbe ve dua ederdiler. Ama ne yazık ki, çoğu defa bunu ikiyüzlülükle yapardılar (Yeşaya 58:3-8). İsa da oruç tutan kişilerin ikiyüzlülüğüne kızardı, oruç lazım saklı olarak tutulsun diye öğretirirdi (Mat 6:16-18). İsa’nın öğrencileri artık orucu duayı kuvvetlendirmek için kullanıyorlar. Özellikle karar vermek ve Allahın ne istediğini anlamak için oruç tutuluyor (Ap. İşl. 13:1-3).

Mat 4:2; 9:14-15 * Mar 2:18-20 * Luk 2:36-37 5:33-35 18:12 * Ap İşl 14:23

peygamber, peygamberlik - Peygamber Allahın sözcüsüdür, onu kullanarak insanlara konuşuyor. Onları ayrı ayrı iş için kulandı. Son peygamber Yahya’dır, ve o dedi ki, kendisinden sonra daha büyük biri gelecek. O söz İsa Mesih için geçerlidir, çünkü o kendisinde hem peygamber, hem kral, hemde Allahın baş görevlisi, görevlerini birleştiriyor. Onun için İsa Mesih peygamberlerden farklı bir kategoridedir (İbr 1:1-3). Bir anlamda her imanlı dünyaya karşı peygamberlik görevini yapıyor (Esin 19:10). Ama ondan ayrı olarak, topluluğun içinde peygamberlik görevini yapan kardeşler de var. (Ap.İşl. 11:27-30 13:1-3 21:9-11 * 1.Kor 14:29-33). İsa açık olarak bildirdi ki, kendisinden sonra sade yalancı peygambeler çıkacak. (Mat 7:15 24:24 * Esin 16:13-14 19:20 20:10).

Pentikost - Her sene Fısıh bayramından elli gün sonra kutlanan Yahudilerin bir bayramı idi. toprağın ilk yemişleri o zaman Allaha sunulurdu. İsa Mesih öldükten kırk gün sonra göe yükseldi. Öğrencilerine söyledi ki, bir kaç gün içinde Kutsal Ruh onlara verilecek. On gün dua ettikten sonra Allah bu sözünü pentikost bayramının ilk gününde yerine getirdi. Yeruşalim kasabasında bütün dünyadan gelen Yahudi misafir­ler vardı. Kutsal Ruh İsa’nın öğrencilerine kuvet verdi hiç bilmedikleri dillerde ‘iyi haberi’ bildirsinler. Böylelikle Allah göstermek istedi artık sade Yahudileri değil ama bütün dünyayı kurtarmak istiyor. (Ap.İşl. 2:1-47)

perde - Allahevinin içinde iki odalık bir parça vardı (bknz: Allahevi). Bu iki odayı ayıran perde hiç açılmazdı, Allahın kutsal ve ayrı olduğunu gösterirdi. Kimsenin Allahın yanına girme hakkı yoktu. İsa’nın ölümü bunu değiştirdi. O ölürken Allahevindeki, o perde yukarıdan aşağı doğru yırtıldı (Mat 27:51). İsa’nın kanına güvenerek kişi artık kurajla Allahın huzuruna girebilir (İbr 10:20).

Rab - Bu söz aslında ‘efendi’, ‘sahip’ demektir. Eski Ahit’te Tanrı için birkaç ad kullanılıyor: ‘Elohim’ (bunun türkçesi: ‘Tanrı’ ya da ‘Allah’), ‘Adonay’ (türkçesi: ‘Rab’ - küçük harflerle yazıldığı zaman) ve Yahve (türkçesi: ‘RAB’ - büyük harflerle yazıldığı zaman). Yeni Ahit zamanında ‘Rab’ sözü açık olarak, Tanrı anlamında kullanılırdı. İncil’de hem Baba Allah (Esin 1:8), hem İsa (Yuh 20:28), hem de Kutsal Ruh’un (2.Kor 3:17) ‘Rab’ olduğu söyleniyor. ‘İsa Rabdir’ sözü, Mesih imanının en büyük hakikatıdır.

Rabbi, Rabbuni - Yahudilerin dilinde ‘muallim’ ve ‘muallimim’ demek (değil türkçe ‘Rabbi’ gibi).

Rabbin sofrası - Yahudiler 1400 yıl boyunca her sene fısıh bayramını kutlardılar (bknz: ‘fısıh’). Böylelikle anardılar, Rab Allah onları nasıl Mısırda ki, esirlikten kurtarmıştı. Rab İsa ölmeden bir önceki gece kendi öğrencileriyle aynı fısıh sofrasını kutladı, ama Onun anlamını bütün değiştirdi: artık yeni fısıh kurbanı İsa’nın kendisidir ve bizi günahın esirliğinden kurtarıyor. İmanlı artık hep onu anıyor.

Mat 26:26-29 * Mar 14:22-25 * Luka 22:14-20 * 1.Kor 10:14-22 11:17-34

ruh vergileri - Allah bütün Mesih imanlılarına kendi Ruhunu veriyor. O Kutsal Ruh da her imanlıya vergiler veriyor, onları kullanıp başkalarına hizmet etsin. (Rom 12:4-8 * 1.Kor 7:7 * 12:1-14:40 * Efe 4:7-16 * 1.Tim 4:14 * 2.Tim 1:6 * 1.Pet 4:10). Demek, ‘Kutsal Ruhun vergisi’ denilince, Kutsal Ruh’un kendisi veriliyor. Ama ‘Kutsal Ruh’un vergileri’ denilince, Kutsal Ruh verendir.

Sadukiler - Yahudilerin bir din partisi. Eski anlaşmadan yalnız Musa’nın kitaplarını kabul eder. Onlar, ölümden sonraki yaşama, dirilişe, cennete, cehenneme., hem de cinlere ve meleklere de inanmazlardı. Çoğu zengin ve soylu kişiler idi ve Allahevini kontrol ederdiler.

Mat 3:7 16:1-12 22:23-24 * Mar 12:18-27 * Luk 20:27-38 * Ap. İşl. 4:1 5:17-18 23:6-8

Samiriyeliler - İsa’dan önce 721 senesinde Asur devletinin kralı İsrail halkının kuzey (‘sever’) tarafını ele geçirip oradaki Yahudilerin çoğunu başka taraflara yerleştirdi. Zamanla geri kalan halk başka halklarla karıştı, melez oldu. Yeruşalim’deki Allahevini kabul etmeyip kendileri için Gerizim tepesinde ayrı bir tapınma yeri yaptılar (Yuh 4:20). Öbür Yahudiler onları çok aşağılardılar (Yuh 8:48).

Mat 10:5 * Luka 9:52 10:33 17:16 * Yuh 4:9-42 8:48 * Ap. İşl. 8:4-25

sancak - devletin bir parçası, “oblast”

sandık - aslında: ‘ahit sandığı’ ya da ‘anlaşma sandığı’. Allah Musa’ya buyurdu ki, tahtadan ve altından kaplı bir sandık yapsın (uzunluğu 110 cm, genişliği 70 cm). Onun kapağı saf altın idi. Bu, Allahın kral iskemlesi idi (1.Sam 4:4 * 2.Sam 6:2). Bu aynı söz İsa Mesih için kullanılıyor (Rom 3:25 “Onu bağışlatıran bir kurban”).

sarfoş olmak - İncilde şarap içmek yasak değil, ama sarfoş olmak günahtır.

Luka 21:34-35 * Ap.İşl. 2:20-21 * Rom 13:13 * Gal 5:19-21 * Efe 5:18 * 1.Sel 5:7-8

sevgi - Allah için sevgi o kadar önemlidir ki, kendi oğulunu kurban etti (Yuh 3:16). Onunla görüyoruz ki, Allahın sevgisi insanların sevgisinden ne kadar farklı: insan önce sevilecek bir şey görüyor, sonra onu seviyor. Allah gene, hiç sevilmeyen kişileri görüyor ve onları sevmeye karar veriyor. Allahın kendisi de sevgidir (1.Yuh 4:7). İncildeki sevgi, en başta karar vermek demektir, değil yüreğinde sevgi hissetmek.

Mat 5:43-48 6:24 10:37 19:18-19 22:34-40 24:12 *

Mar 12:28-34 * Luka 6:27-36 7:40-47 10.25-28 16:13 *

Yuh 3:16,19 5:42 8:42 10:17 12:25 13:1, 34-35 14:15, 21-24, 31 15:9-17 16:27 17:23-26 21:15-17 * Rom 5:5, 8 8:28, 35-39 12:9-10 13:8-10 * 1.Kor 2:9 8:3 12:31 - 14:1 *

2.Kor 5:14 8:7-8, 24 9:7 13:11-14 * Gal 2:20 5:6,13-14,22-23 * Efe 1:4, 15-16 2:4-5 3:16-19 4:2,15-16 5:2, 25 6:23-24 *

Fil 1:9 2:1-2 * Kol 2:2-3 * 1.Sel 3:12 4:9-10 5:8, 13 *

2.Sel 2:16-17 3:5 * 1.Tim 1:14 6:10-11 * 2.Tim 1:7, 13 4:10 * İbr 1:9 6:10 10:24 12:5-6 * Yak 1:12 2:5, 8 * 1.Pet 1:8, 22 2:17 3:8 * 1.Yuh 2:5,10,15 3:1,10-24 4:7-21 5:1-3 * 2.Yuh 1:3-6 * Yah 1:21 * Esin 1:4-6 2:4 3:9,19

sevinmek, sevinç -

Mat 2:10 5:11-12 13:20-21 28:8 * Luka 6:22-23 10:20 15:7,10 24:41,52 * Yuh 3:29 15:11 16:19-24 17:13 * Ap. İşl. 5:41 13:52 * Rom 12:12,15 14:17 15:13 * 1.Kor 7:29-31 13:6 * 2.Kor 6:10 8:1-2 * Gal 5:22-23 * Fil 1:18 2:1-2,17-18 3:1 4:1,4 * 1.Sel 2:19-20 5:16 * İbr 13:17 * Yakub 1:2 4:9 * 1.Pet 1:6-8 4:13 * 1.Yuh 1:4 * Yah 1:24-25 * Esin 19:7

sonsuz yaşam - Allah ilk insanı (Ademi) yarattı sonsuz yaşam için. Ama seslememezlik ölüm getirdi. Allah, İsa Mesihle tekrar sonsuz yaşamı şimdiden bile başlattı. İsa’ya her inanan ölümünden sonra sonsuz yaşama geçecek.

Mat 19:16-30 25:46 * Mar 10:17-31 * Luka 18:18-30 * Yuh 1:1-5 3:14-16 4:14 5:24-40 6:27-68 10:10,28 11:25-26 12:25,50 14:6 17:1-3 * 2.Tim 1:9-10 * Tit 3:4-7 * 1.Pet 1:3-4 * 1.Yuh 2:25 5:11-13,20 * Yah 1:21 * 1.Kor 15:51-55 * Esin 20:1 - 22:5

söz - başka söz: kelam - Birinci anlamda ‘söz’ İsa’nın kendisidir: İsa Mesih yeryüzüne gelmeden önce de var idi. Beden almadan önceki durumunu göstermek için ‘Söz’ kelimesi kullanılıyor. O Allahın sözü idi (Yuh.1:1-3).

İkinci anlamda ‘Allahın sözü’ onun gerçekleştirdiği haberi demektir, İsa Mesih’in ölümü ve dirilişini gösteren haber (bakınız ‘iyi haber’).

Mat 4:4 13:18-23 24:35 * Mar 4:14-20,33 7:13 8:38 13:31 16:20 * Luka 1:1-3 3:2 8:11-15,21 9:9-26 11:28 21:33 * Yuh 1:1-14 3:34 6:63,68 8:31-32,37,43,47 12:47-48 14:24 15:7 17:6,8,14,17 * Ap.İşl. 4:29-31 6:1-4,7 8:4,14,25 11:1,19 12:24 13:5,7,8,44-49 14:25 15:35,36 16:6,32 17:11,13 18:11 19:10,20 20:32 * Rom 10:8-17 * 2.Kor 2:17 4:2 * Efe 5:26 6:17 * Fil 2:14-16 * Kol 1:25-26 3:16 * 1.Sel 1:6,8 2:13 4:15 * 2.Sel 3:1-2 * 1.Tim 4:5 5:17 * 2.Tim 2:9 4:1-2 * Tit 1:3,9 2:4-5 * İbr 1:3 4:12 6:4-6 13:7 * Yak 1:21-23 * 1.Pet 1:23-25 2:2 3:1-2 * 2.Pet 3:5,7 * 1.Yuh 1:1,10 2:5,14 * Esin 1:2-3,9 6:9 17:17 19:13 20:4

sünnet - Allah, İbrahimle bir anlaşma yaptı (bknz: anlaşma). Sünnet bu anlaşmanın nişanı idi. Allah isterdi, kendi halkı belli olsun (Yar 17:9-14). Sünnetli olmayan halklar Allaha murdar sayılırdı, ve zamanla ‘sünnetli’ sözü ‘Yahudi’ anlamında kullanılırdı. Aynı zamanda sünnetin derin bir ruhça anlamı vardı: Allah’ın önünde günahlı insan tabiyatın­dan soyunmak. Onun için asıl sünnet yürekte oluyor (Rom 2:28-29 * Yas 30:6). İsa Mesih imanlısı, Ona iman etmekle ve vaftiz olmakla sünnet oluyor (Kol 2:11-12).

Ferisiler - Yahudilerin dilinde ‘Ferisi’ sözü ‘perez’, hani ‘ayırmak’ sözünden geliyor. Onlar, Musa’nın kanununu daha sıkı olarak yerine getirmeye çalışıp kendilerini sıradan olan halktan ayrı tutarlardı. Yalnız, bunu yaparken dıştaki şeylere daha fazla önem verirdiler, ne kadar insanın içinde olan şeylere. İsa’nın vaktında onlar duahaneleri kontrol ederdiler, Sadukiler (bakınız: ‘Sadukiler’) gene, Allahevini. İsa onlara çok ağır davalayıcı sözler söyledi.

Mat 3:7-10 5:20 9:11-14,34 12:2,24,38 15:1-12 16:1-12 19:3 21:45-46 22:15-22,34-46 23:1-38 * Mar 2:16,18-24 3:6 7:1-13 12:13-17 * Luka 5:17,21,33 6:2,7 7:30,36-39 11:37-54 12:1 14:1-4 15:1-2 16:14 18:9-14 * Yuh 1:24-25 3:1-2 7:32,45-49 11:46-47,53,57 * Ap.İşl 5:34-35 15:5 23:6-9 26:5 * Fil 3:5

Fısıh - Bu söz Yahudilerin dilinde ‘geçmek’ demektir. Allah, kendi halkını Mısır’dan kurtarırken, son ceza olarak Mısırlıların her ilk doğan erkek çocuğunu öldürmek için meleğini gönderdi. Ama kendi halkına buyurdu ki, bir senelik kuzu kessinler ve kanını kapıların üst direklerine sürsünler. Ölüm meleği bunu görünce o eve zarar vermeden oradan geçti. Ondan sonra her sene bütün halk bu olayı Fısıh Bayramında anardı (Çıkış 12). İsa Mesih tam bir Fısıh Bayramında, hatta kurban kesilirken, haçta öldü (Yuh 19:14). Onun için asıl anlamda Fısıh kuzusu Odur (1.Kor 5:7).

Mat 26:2,17-19 * Mar 14:1,12-16 * Luka 2:41 22:1-15 * Yuh 2:13,23 6:4 11:55 12:1 13:1 18:28,39 19:14 * 1.Kor 5:7 * İbr 11:28

hakikat - İncile göre hakikat, birhangi öğretiş sistemi değil, ama İsa Mesih’in kendisidir (Yuh 14:6).

Yuh 1:14-17 5:33 8:31-32,44-46 14:6 16:13 17:17-19 * Rom 2:8 * 2.Kor 13:8 * Gal 2:5,14 * Efe 4:15 5:9 6:14 * Kol 1:5-6 * 2.Sel 2:9-13 * 1.Tim 2:4 3:14-15 * 2.Tim 2:25 * 1.Yuh 3:19-20 4:6 5:6 * 2.Yuh 1:1-4 * 3.Yuh 1:3-4 * Esin 3:7,14 15:3 16:7 19:2,9 19:11 21:5 22:6

haç - başka ad: çarmıh - suçlu bir kişiyi enserlerle bir tahtaya asarak öldürmek. Bu tür ölüm cezası hem Romalılar için (sade köleler öyle öldürülebilirdi), hem de Yahudiler için en aşağılık ceza idi (öldürülen kişi Allah tarafından lanetli sayılırdı - Gal 3:13). Onun için, Yahudiler İsa’nın Mesih olduğunu zor kabul ediyorlar.

Ayrıca İsa kendi öğrencilerine dedi ki, ‘kendi haçlarını taşısınlar’, demek, kendini bu dünyanın isteklerine karşı ölü saysınlar.

Mat 10:38 16:24 20:19 23:34 26:2 27:22-44 28:5 * Mar 8:34 10:21 15:13-32 * Luka 9:23 14:27 23:21-33 * Yuh 19:6-41 * Ap. İşl. 2:23,36 4:10 * Rom 6:6 * 1.Kor 1:13-23 2:2,8 * 2.Kor 13:4 * Gal 5:11 6:12-14 * Gal 2:20 3:1 5:24 6:14 * Efe 2:16 * Fil 2:8 3:18 * Kol 1:20 2:14 * İbr 6:6 12:2 * Esin 11:8

Hirodesçiler - Kral Hirodes aslında Yahudi değildi, Edomluydu. Krallığı Romalılardan para karşılığında almıştı. Yahudi adetlerinden çok Grek kültürünü getirmek istedi. Onu destekleyen kişiler kendilerine Hirodesçi derlerdi. (Mat 22:16 * Mar 12:13)

hozana - Yahudilerin dilinde ‘Hoşana’ olarak geçiyor ve ‘şimdi kurtar’ demektir. İsa Yeruşalim kasabasına girerken kalabalık onu öyle selamladı (Mat 21:9,15 * Mar 11:9-10 * Yuh 12:13).

Hristos - ‘Mesih’ sözünün Grekçe karşılığı (bakınız: ‘Mesih’) (Yuh 1:41)

hükümet - İncil’e göre hükümetler Allahtandır. Onlara boyun eymek imanlının borcudur (Mat 22:15-21 * Mar12:13-17 * Luka 20:20-26 * Rom 13:1-7 * 1.Tim 2:1-2 * Tit 3:1 * 1.Pet 2:13-17). Ancak hükümet imanlılarda Allahın sözünü durdurmak isterse, o zaman daha fazla Allahın sözüne boyun eymeliyiz (Ap. İşl. 4:1-21 5:17-32). Gene de bir imanlı vatandaş haklarını yerinde kullanabilir (Ap. İşl. 16:16-40; 22:22-29).

çelici - İnsanları çelmek isteyen Şeytan için başka bir ad.

şan, şanlılık - başka sözler: yücelik, görkem, izzet, haşmet, ceberrut - Allahın kutsallığından gelen, Onun güzelliğini ve korkunçluğunu birleştiren bir tabiyet.

Mat 5:16 6:13 9:8 * Mar 10:37 * Luka 2:14 5:26 24:26 * Yuh 1:14 2:11 7:18,39 8:50 11:4,40 12:23,28 13:31-32 14:13 15:8 17:1-5,10,22,24 * Ap.İşl. 3:13 12:23 16:25 *

Rom 1:21-23 3:23 5:2 6:4 8:17-18,30 9:23 11:36 15:5-9 16:27 * 1.Kor 2:7-8 6:20 10:31 11:7,14-15 * 2.Kor 1:20 3:7-18 4:6,15,17 8:19 * Gal 1:5 * Efe 1:12-14 3:16-21 * Fil 1:10,11 2:10-11 4:20 * Kol 1:27 3:4 * 1.Sel 2:12 * 2.Sel 1:9-12 2:14 * 1.Tim 1:17 * 2.Tim 4:18 * İbr 1:3 2:6-12 3:3 13:21 * 1.Pet 1:7-11,21,24-25 4:11 5:1-4,10 * 2.Pet 1:3-17 3:18 * Yah 1:24-25 * Esin 1:4,6 4:9-11 5:12-13 7:12 11:13 14:7 16:9 19:1

Şeytan - başka adlar: İblis, kötü olan, eski yılan, ejderha. Şeytan görünmeyen bir ruhtur. En baştan Allaha başkaldıran odur ve bu yüzden Allahın yanındaki yerini kaybetti. Onun şimdiki amacı, bütün insanları kendisi gibi Allaha başkaldırsınlar. Böylelikle bu dünyanın efendisi oldu (Yuh 14:30 16:11 * Efe 6:12); hatta, ona ‘bu dünyanın tanrısı’ bile denilir (2.Kor 4:4).

Mat 4:1-11 İsa’yı deniyor (Mar 1:13 * Luka 4:1-13)

Mat 12:26 Şeytan kötü ruhları kovamaz (Mar 3:23-26)

Mat 13:39 İmanlıların arasına yalancı imanlılar koyuyor

Mat 25:41 sönmez ateş aslında Şeytan için hazırlandı

Luka 10:18 İsa, Şeytanın gökten düştüğünü gördü

Yuh 8:44 baştan beri katil ve yalancıdır

Ap.İşl. 13:9-10 İsa Şeytanın baskısından kurtarıyor

Rom 16:20 İmanlılar Şeytanı ayaklarının altında ezecekler

1.Kor 5:3-5 Tövbe etmek istemeyen imanlıyı tövbe edene kadar topluluktan atmak, onu Şeytana teslim etmek demektir. Tövbe ederse yeniden kabul edilsin (2.Kor 2:11).

2.Kor 11:14 Şeytanın fırsatı var, kendini bir ışık meleği gibi gösterip insanları aldattırsın.

Efe 4:27 Öfkelenen Şeytana yer vermesin.

Efe 6:11-16 Şeytana karşı bize silahlar verildi.

2.Sel 2:9-10 Şeytan yalancı mucizeler bile işleyebilir.

İbr 2:14-15 Şeytan ölümün kuvvetine sahip

12:9,12 Şeytan bütün imanlılara karşı savaş açtı

Esin 20:1-3,7-10 Şeytanın sonu

başka ayetler: Mat 16:23 * Mar 4:15 8:33 * Luka 8:12 11:18 13:16 22:3,31 * Yuh 13:2,27 * Ap.İşl. 5:3 10.37-38 * 1.Sel 2:18 * 1.Tim 1:20 3:6-7 5:15 * 2.Tim 2:26 * Yak 4:7 * 1.Pet 5:8-9 * 1.Yuh 3:8-10 * Yah 1:9 * Esin 2:8-10,12-13,24-25 3:9 12:9,12 20:1-3,7-10

şükür etmek - İnsanın Allaha karşı olan en baştaki borcu, Onu şanlamak ve Ona şükretmektir. Onu yapmamak zaten günahın başlangıcıdır (Rom 1:21). Mesih imanlısı en başta Rabbin verdiği kurtuluş için şükrediyor.

Mat 15:36 26:26-27 * Mar 8:6 11:22-23 * Luka 2:38 22:17-19 * Yuh 6:11,23 * Ap.İşl. 27:35 * Rom 14:6 * 1.Kor 10:30 11:23-24 14:16-18 15:57 * 2.Kor 1:10-11 2:14 4:15 9:11-15 * Efe 1:15-16 5:4,20 * Kol 1:3,12 3:17 * 1.Sel 1:2-3 3:9 5:18 * 2.Sel 2:13 * 1.Tim 2:1-2 4:3-4 * Esin 4:9-11 7:12 11:16-17

övmek - Allahın istediği, her daim onu övelim. İnsanın en birinci günahı, onu övmemektir (Rom 1:21). Şimdi Ona İsa Mesih’in adıyla ‘övgü kurbanları’ sunuyoruz (İbr 13:15) ve sonsuz yaşamımız Onu övmekle geçecektir (Esin 5:13).

Mat 21:16 * Luka 1:64 2:13-14,20 18:43 19:37 24:53 * Yuh 12:43 * Ap.İşl. 2:46-47 3:8-9 * Rom 2:29 13:3 * 1.Kor 4:5 * 2.Kor 8:18 * Efe 1:6,12,14 * Fil 1:10-11 4:8 * İbr 13:15 * 1.Pet 1:7 * Esin 19:5

ölüm - İncile göre, insanın ölmesi iki türlüdür: (1) günah sebebiyle Allahla olan balantısı kopuyor ve (2) beden çürüyor. İkise de birbirine balıdır. Allah daha Adem ve Havva’ya demişti ki: “O meyvadan yediğiniz günde öleceksiniz” (Yaratılış 2:17). Onu yedikten hemen sonra, Adem ve Havva ruhça öldüler, ama bedenleri de ölümlü oldular. Artık insanlar sade bedence yaşıyorlar, Allahın ruh yaşamı onlarda bulunmuyor. Ancak, bir kişi İsa’ya iman edince, tekrar ruh yaşamına kavuşuyor. İncil, ‘birinci’ ve ‘ikinci’ ölümden söz ediyor. Herkes birinci ölümden tadacak, bedeni çürüyecek. Ama son günde Allah bütün bedenleri diril­tirecek ve davalayacak. Kimde daha önce ruhça yaşam bulunmuşsa, onlar Allahın huzurunda kalacaklar; kimde bulunmamışsa, onlar Allahın huzurundan kovulacaklar, sonsuzlara kadar karanlık ve acılar içinde kalacaklar. İkinci ölüm budur.

bedence ölmek: Rom 5:12-17 6:16,23 14:7,8 1.Kor 15:21-26,51,47 2.Kor 5:1-8 * Fil 1:20-24 1.Sel 4:13-16 * 2.Tim 1:9-10 4:6-8 * İbr 2:14-15 9:27-28 Yak 1:9-11 4:13-15 * Esin 14:13 ruhça ölmek: Mat 10:28 Yuh 5:24-26 6:48-53 Yak 1:15 Rom 7:9-13 8:2,6,13 Efe 2:1-5 4:18 5:14 Kol 2:13 * 1.Tim 5:6 Esin 20:14 21:8

öğrenci olmak - İsa’nın zamanında filozoflar ve Allah muallimleri öğrencileri seçip bütün vakıtlarını onlarla birlikte geçirirdiler. Böylelikle öğrenci mualliminin bütün karakterini alırdı. İsa’nın son buyruğu bütün insanlar Onun öğrencileri olsunlar, Ona benzer olsunlar. Not: Apostol öğrenci demek değildir. (bknz: ‘apostol’)

Mat 6:25-34 10:1-42 20:20-28 28:16-20 * Mar 3:13-19 * Luk 6:40 9:23-26,57-62 12:22-34 14:25-35 * Yuh 8:31-32 13:34-35 15:8 20:19-23 * Ap. İşl 2:43-47 4:32-37

üzüntü - İncile göre, insan yaptığı günahlara üzülmeli, değil bu yeryüzünde çektiği sıkıntılarına.

Mat 19:22 26:22,37-38 * Mar 14:19,33-34 * Luka 18:23-24 24:46 * Yuh 11:33-35 16:6,20-22 * Rom 9:2 * 2.Kor 1:3-11 2:3-7 6:10 7:8-11 * Fil 2:27-28 4:13 * Esin 18:4-8 21:4

Yahudiye - Yahudi devletinin güney (‘üjna’) tarafı (bknz: karta 2).

yaşam - bakınız: ‘sonsuz yaşam’